Hoe creëer je een veilig en pedagogisch sportklimaat?

Schipper-van Veldhoven werd op 18 februari in Zwolle geïnstalleerd als lector Sportpedagogiek – In het bijzonder naar een veilig sport- en beweegklimaat – door het college van bestuur van Hogeschool Windesheim. Ze ging in haar lectorale rede vooral in op de kansen die sport onder de juiste voorwaarden biedt.

Sport is populair. In Nederland sporten zo’n 2,4 miljoen jongeren in de leeftijd van 5 tot 18 jaar (NOC*NSF/GfK, Sportdeelname Index 2014). Daarvan sport zo’n 1,6 miljoen georganiseerd (NOC*NSF, Ledenaantallenreportage 2014). Van deze sporters voelt iets meer dan een kwart zich slachtoffer van matig en ernstig psychisch misbruik, tien procent van fysiek misbruik en dertien procent voelt zich slachtoffer van seksueel misbruik (Vertommen, Schipper-van Veldhoven, Wouters, Kampen et al, 2015). Hoewel aan sport veel positieve eigenschappen worden toegedicht, is er ook een andere kant. Er wordt veel van de sport verwacht, volgens Schipper-van Veldhoven. Sport geldt, naast de thuissituatie en school, als derde opvoedmilieu.

Als sport en bewegen gegeven worden op een bij de ontwikkeling van de jeugd passende manier, kan sportparticipatie vele positieve effecten hebben. Zo niet, dan kan sportparticipatie mogelijk negatieve effecten hebben. Sport heeft twee gezichten. Voor trainers/coaches, docenten, bestuurders en ook ouders is een belangrijke rol weggelegd. Zij moeten zich er bewust van worden dat ze een groot effect hebben op de jeugdige en zijn sport- en beweegprestaties en beseffen dat ze altijd normen en waarden overdragen. Hoe ‘onbewust bekwamer’ je het handelen van belangrijk actoren (trainers, coaches, leraren, bestuurders, scheidsrechters, ouders) kunt ondersteunen, hoe gerichter je opvoedingsdoelen kunt nastreven, hoe beter je gewenst gedrag kunt stimuleren en ongewenst gedrag kunt aanpakken, hoe effectiever je kunt werken aan een veilig sportklimaat. Dat is de stelling van Schipper-van Veldhoven.

Handelen in belang sporter

Sport kan meer zijn dan het aanleren van sporttechnieken en het organiseren van wedstrijden. Sport is ‘handelen in het belang van de jeugdige sporter’ om van daaruit te kunnen bijdragen aan persoonlijke en maatschappelijke doelstellingen. Daarvoor is een veilig en pedagogisch sportklimaat essentieel. Maar hoe creëer je een veilig en pedagogisch sportklimaat?

De aandacht van trainers en gymleraren is vaak nog te veel gericht op sporttechnische oefeningen en te weinig op de dialoog met leerling of pupil. Het thema ‘veilig sportklimaat’ is na incidenten met trainers, scheidsrechters en spelers hoog op de agenda komen te staan. NOC*NSF zet zich, in samenwerking met de sportbonden, al enige jaren in voor het actieplan ‘Naar een veiliger sportklimaat’. Het bevorderen van gewenst en voorkomen van ongewenst gedrag vraagt om een cultuurverandering die vooral vormgegeven zal worden door mensen die nu nog in de schoolbanken zitten.

Actualiteit

Remco Boer, directeur van Kenniscentrum Sport, was aanwezig bij de lectorale rede van Schipper-van Veldhoven en stelt dat de nieuwe lector een belangrijke rol ziet weggelegd voor de trainers en coaches. “De opkomst was hoog. Misschien komt dat omdat het onderwerp (naar een veilig sport- en beweegklimaat) actualiteit heeft. Er gebeuren momenteel veel dingen in de sport die hiermee te maken hebben. Er worden veel positieve effecten aan sport toegedicht, maar onderzoek laat zien dat dit niet vanzelfsprekend is. De randvoorwaarden zijn niet altijd optimaal. De trainers en coaches zijn voor een groot deel verantwoordelijk voor het pedagogisch klimaat en zij hebben een belangrijke rol.”

Schipper-van Veldhoven wil dat er meer aandacht komt voor sportpedagogiek, bijvoorbeeld in een vak ‘omgangskunde’ bij de opleidingen voor sporttrainers. Zij is ervan overtuigd dat niet alleen prestaties tellen, maar juist gekeken moet worden naar het totale kind om de meerwaarde van sport te verzilveren.

Schipper-van Veldhoven wil door middel van praktijkgericht onderzoek, onderwijs en ondernemen, geïnitieerd vanuit haar lectoraat, bijdragen aan de kennisbasis van/voor belangrijke actoren in de georganiseerde sport en de les lichamelijke opvoeding, om hen te ondersteunen in hun proces waarmee ze zich bewust pedagogisch willen bekwamen en mogelijk willen uitblinken in het begeleiden, besturen en/of opzetten van beleid in jeugdsport.

Onbewust bekwaam

Coaches, trainer en docenten lichamelijke opvoeding zijn zich er nu regelmatig niet van bewust dat ze iets fout doen. Ze zitten in het stadium ‘onbewust onbekwaam handelen’ en om een verandering teweeg te brengen moeten zij via ‘bewust onbekwaam naar bewust bekwaam handelen’. Het gaat erom een veilig en pedagogisch verantwoorde omgeving neer te zetten. Plezierig ook. Want alleen dan komt de kracht van sport naar voren.

Volgens Boer is er bij de nieuwe generatie trainers en coaches al een verandering te zien. “Een belangrijk deel van de verandering in denken zal vanuit de opleiders moeten komen. Nu stroomt een oud-sporter vaak door naar een rol als trainer/coach. Als die oud-sporter alles wat hem destijds geleerd is ongefilterd doorgeeft, dan houd je de manier van werken in stand. Ik zie een bredere maatschappelijke ontwikkeling die goed aansluit, op een andere benadering van de jonge sporter. De jongere generaties zijn minder gevoelig voor hiërarchie. Met netwerken en horizontale verbindingen kun je verandering teweeg brengen en er komt nu verandering in. Het VSK-programma is door vele bonden omarmd en is bijvoorbeeld gericht op deze aspecten. Onderzoek laat ook zien dat een andere manier van werken – waarbij meer aandacht voor sportpedagogiek is – beter is. Dus het is tijd om de verandering door te voeren.”

Lees hier de volledige lectorale rede van Nicolette Schippers-van Veldhoven.