De inzet van sportclubs bij (arbeids)participatie

Dit artikel verscheen eerder in SportknowhowXL.

door: Margit Warmink, Carlijn van Houselt en Geeske van Asperen

Er kunnen zes niveaus van participatie worden onderscheiden, van maatschappelijke participatie tot arbeidsparticipatie:

Het eerste niveau van participatie betreft doelgroepen die leven in een sociaal isolement. De tussenliggende niveaus onderscheiden zich in een steeds grotere vorm van arbeidsparticipatie: van sociaal isolement (bijvoorbeeld dak- en thuislozen) naar sociale contacten buiten de deur, naar deelname aan georganiseerde activiteiten, naar onbetaald werk (bijvoorbeeld werken met behoud van uitkering of vrijwilligerswerk), naar betaald werk met ondersteuning (bijvoorbeeld WSW) tot aan betaald werk. Dit is ook terug te zien in voorbeelden uit het land, waarbij sportclubs een rol spelen bij trajecten voor (arbeids)participatie in de samenleving.

Slachtoffers van misbruik

Zoals bij het project Fier & Sterk in Friesland waar slachtoffers van misbruik terug aan zet komen. Hoe pak je als jonge vrouw je leven weer op als je vertrouwen in mensen diep beschadigd is door een loverboy of door seksueel misbruik? Meiden met zo’n ervaring moeten niet alleen hun zelfvertrouwen terugkrijgen, ze hebben ook vaak een achterstand in hun ontwikkeling naar volwassene.

Ervaringen met een loverboy, seksueel misbruik of eer gerelateerd geweld grijpen bovendien vaak in op een cruciaal moment in het leven: de leeftijd waarop de meeste mensen een opleiding volgen en voltooien en de arbeidsmarkt opgaan. Daarom kan deze nare ervaring ook nog eens verstrekkende gevolgen hebben voor het latere, werkende leven van het slachtoffer.

Om deze vrouwen te helpen hun leven weer op de rit te krijgen, werken Fier, voetbalclub SC Cambuur en boksvereniging Frisia samen in het project ‘Fier & Sterk’. Het project is gericht op het vergroten van zelfvertrouwen van deze meiden en vrouwen, en het opdoen van werkervaring in een veilige omgeving. De boksvereniging en de voetbalclub bieden precies dát. De begeleiding in dit project helpt getraumatiseerde jonge vrouwen – die vaak een laag zelfbeeld hebben en daardoor minder weerbaar zijn – geestelijk en lichamelijk sterker te worden, in een omgeving waar ze helemaal los zijn van hun vorige leven en contacten.

Juiste match club en doelgroep

Boksen, voetbal. Het zijn geen voor de hand liggende sporten gezien de doelgroep. Dat SC Cambuur de helpende hand biedt, een club uit het betaald voetbal en overwegend een mannenomgeving, is lang niet zo opmerkelijk als het misschien op het eerste oog lijkt.

SC Cambuur is een echte volksclub met een grote inzet voor maatschappelijke projecten als deze. Iedereen, van barman tot de trainers en voetballers aan toe, is erbij betrokken. Bij deze club kunnen de deelnemers van Fier & Sterk onder begeleiding en met de nodige ondersteuning – dat essentieel is in het programma – werkervaring opdoen op allerlei terreinen: front office, marketing, communicatie, schoonmaken, horeca, de kinderfanclub, receptie.
Deelnemers kunnen vaak in eigen tempo ontdekken wat het beste bij hen past. En ook: wat niet bij hen past. Dit heeft al tot successen geleid. Een van de voormalige deelneemsters werkt nu als gastvrouw bij een andere voetbalclub.

Sport, aan de slag met jezelf

Zélf sporten is een belangrijke pijler in de hulpverlening van Fier. Daarvoor wordt samengewerkt met boksvereniging Frisia. Boksen is heel geschikt om het zelfvertrouwen en de weerbaarheid te vergroten, precies wat de jonge vrouwen nodig hebben. Het vraagt concentratie, kracht en conditie, en daar wordt in de training van Frisia aan gewerkt. Bovendien is boksen een sport waarbij je ook grenzen moet kunnen stellen en respecteren. Elke deelnemer bokst samen met een sportmaatje, een vrijwilliger die zich hiervoor heeft aangemeld.
Het hele project start met de bokstraining en dat is niet voor niets. Daardoor beginnen de deelnemers letterlijk met aan zichzelf te werken. Ze gaan conditie en zelfvertrouwen opbouwen en samenwerken. Door het boksen zitten ze beter in hun vel als ze later naar SC Cambuur gaan, om daar verder te gaan met het programma van Fier & Sterk.

Zelfkennis, mensenkennis

Door de bokstraining krijgen Fier en de projectpartners ook een beter inzicht in de deelnemers. Dat werkt goed in de hulpverlening, én bij het optimaal benutten van de werkervaringplaatsen bij SC Cambuur. Bij de bokstraining zie je snel hoe iemand is. De ene deelnemer is erg teruggetrokken, laat zich nauwelijks zien. De ander overschreeuwt zichzelf. Daar wordt in het programma rekening mee gehouden, zodat de meiden op een werkervaringplek komen waar ze op dat moment op hun plaats zijn.

Het hele verhaal over het project Fier en Sterk lees je hier.

De kracht van rugby als leerschool

Rugby is a hooligans sport played by gentlemen, klinkt het in een quote van Winston Churchil. Maar is rugby geschikt om jongemannen die moeite hebben met regels en regelmaat, voor te bereiden op de arbeidsmarkt? Stichting De Harde Leerschool denkt van wel, en heeft het eerste traject met dertig deelnemers erop zitten. De tweede editie staat in de steigers. Het Nederlandse initiatief is geïnspireerd door School of Hard Knocks, een al jaren succesvol rugbyprogramma voor kansarme jongeren in Groot-Brittannië.

Het gaat om jongens die in detentie hebben gezeten, die buiten de samenleving staan. Sommigen hebben zelfs geen uitkering en zijn heel moeilijk bereikbaar voor hulpverleners. Toch willen deze jongens vaak maar één ding: ‘huisje, boompje, beestje’. Ze willen erbij horen, maar het ontbreekt aan de vaardigheden die ze nodig hebben om werk te krijgen en te houden. Ze missen structuur in hun leven, en een doel. Rugby kan hen daarbij helpen.

Hard en duidelijk

Zo hard als het spel kan zijn, zo streng zijn de regels in rugby. Respect voor de scheidsrechter en de tegenstander zijn in beton gegoten. Dat maakt rugby tot een goede leerschool voor jongeren die moeite hebben met regels. Rugby geeft hen de duw in de rug die ze nodig hebben. Het programma is duidelijk: drie keer niet geweest, dan lig je eruit. Ben je ziek of heb je geen zin, dan kom je toch.
Met hun achtergrond in gedachten is het aantal jongens dat De Harde Leerschool volhoudt best groot. Van de 30 jongeren die in 2015 begonnen, hebben 21 het programma afgerond. Sommigen zijn zelf gestopt, maar er zitten ook jongens bij die eerder zijn gestopt omdat ze werk hebben gevonden. Projectpartner is bouwbedrijf Oranje Groep, dat de jongeren een werkplek garandeert als ze het programma succesvol doorlopen. De jongeren moeten dan wel een VCA Veiligheidscertificaat behaald hebben.

Agressie beheersen

Het programma is niet mals, en het lijkt erop dat de spelregels en de cultuur bij rugby het gedrag van jongeren in banen weet te leiden. De eerste regel die ze leren: ‘mond houden’, de scheidsrechter heeft altijd gelijk. En: er is er maar één die praat, dat is de coach. Verder is het team heel belangrijk en dat vinden de jongens mooi want ze willen graag ergens bij horen en samenwerken.
Het programma bestaat overigens uit meer dan alleen sport. ’s Morgens is er een rugbytraining, ’s middags is er een training over solliciteren, voeding, zelfreflectie, jezelf presenteren, enzovoort. En dat alles niet zonder resultaat: driekwart van de groep is inmiddels aan het werk of heeft af en toe werk.

Het hele verhaal over het project ‘De harde leerschool’ lees je hier.

Meer praktische en wetenschappelijke onderbouwing

Voor de effectiviteit van re-integratietrajecten is wetenschappelijk nog onvoldoende bewijs, ook als het gaat om de inzet van sport en bewegen daarbij. Het ontbreken van wetenschappelijk bewijs over de inzet van sport bij re-integratietrajecten wil niet zeggen dat de voorbeelden uit de praktijk niet werkzaam zijn of geen werkzame elementen inzetten. Het verbinden van wetenschap en voorbeelden uit de praktijk zoals hierboven beschreven geeft zicht op deze werkzame elementen en aanknopingspunten voor huidige sportaanpakken op het gebied van re-integratie om hun aanpak wellicht nog effectiever te maken.

Onderzoek naar de effectiviteit van arbeidsre-integratie laat bijvoorbeeld zien dat het aanleren van werkskills met softskills, place first then train en het benutten van sociale netwerken belangrijke factoren zijn voor een effectieve aanpak. Het locked-in-effect vormt juist een bedreiging van de effectiviteit. Uit de praktijk van de inzet van sport binnen arbeidsre-integratie blijkt daarnaast dat groepsdynamiek en de inzet van een rolmodel als succesfactoren voor een effectieve aanpak naar voren komen. Dit zie je terug in de aanpak van Fier en Sterk en de Harde Leerschool.

Lees meer over werkzame elementen, tips en trucs en de vergelijking van wetenschap met praktijkvoorbeelden in deze artikelen:

• Arbeidsparticipatie en sport: verbinden van wetenschap en praktijk

• Sport beweegt naar maatschappelijke- en arbeidsparticipatie  

Margit Warmink is freelance eindredacteur/tekstschrijver/journalist.
Carlijn van Houselt werkte tot 1 januari 2016 bij NISB, de voorloper van het huidige Kenniscentrum Sport.
Geeske van Asperen is werkzaam bij Kenniscentrum Sport.