Veiligheid, bewegen en sociaal contact moeten zelfredzaamheid senioren vergroten

Bert de Goei is één van de initiatiefnemers van twee proefprojecten in de gemeente Enschede. Na bestudering van de hoge medische kosten van valongevallen onder senioren vroeg de oud-judoka zich af hoe het mogelijk is dat in Nederland zoveel senioren vallen en dat de gevolgen daarvan zo ernstig zijn. Als voormalig valexpert heeft De Goei samen met voormalig FC Twente-keeper Hennie Ardesch gezocht naar oplossingen. Dat resulteerde in Stichting Vitaliteit en Veiligheid voor Senioren: een complete aanpak en een gelijknamige stichting om de zelfredzaamheid van ouderen te vergroten.

Zeventig procent van de valongevallen vindt plaats in en om huis. De Goei en Ardesch willen de valrisico’s in en om huis en de schade van valongevallen beperken. Dat kan als senioren in goede conditie zijn en weten hoe ze ‘goed’ moeten vallen. Sport- en beweegactiviteiten en een cursus valtechniek kunnen de valangst bij senioren wegnemen. Juist die angst vormt in de praktijk een van de grootste risico’s om te vallen. Bovendien is het een reden om thuis te blijven zitten. Ten eerste is dat niet goed voor iemands fysieke gestel en ten tweede maakt dat senioren, door gebrek aan sociale contacten, ook eenzaam.

Directe benadering doelgroep

De basis van de VVVS-projecten in Enschede is een uitgebreide veiligheids- en vitaliteitscheck. Door erkende veiligheidsadviseurs worden deze bij de betrokken senioren thuis afgenomen. Volgens De Goei komen zij bij 95 procent van de senioren binnen. Dit komt door een goede voorbereiding op de bezoeken. De wijkagent en andere partners in de wijk zijn op de hoogte, er is aandacht voor in de lokale media en een week voordat de huisbezoeken van start gaan, krijgt iedereen een kaart in de bus. De kaart is voorzien van wat, waarom, hoe lang en contactgegevens. Daarnaast zijn foto’s van de veiligheidsadviseurs te zien op de kaart. Zo weten de senioren wie ze aan de deur kunnen verwachten.

In samenwerking met zorgverleners, welzijnswerk, de Universiteit van Twente en VeiligheidNL ontwikkelde Stichting VVVS een complete veiligheids- en vitaliteitscheck. Bij de veiligheidscheck wordt aandacht besteed aan onveilige situaties in en om het huis, brandpreventie en inbraakpreventie. De vitaliteitscheck geeft inzicht in evenwicht, coördinatie, zicht, reactievermogen en de hoeveelheid beweging per dag. Op basis van de check gaat de veiligheidsadviseur in gesprek met de bewoner(s) over medicijngebruik, voeding, eenzaamheid en zelfredzaamheid. Vanuit de veiligheid in en om huis is het een makkelijke overgang naar de gezondheid van de bewoner(s). Uiteindelijk komt de veiligheidsadviseur bij het sport- en beweegaanbod, wat uiteraard gestimuleerd wordt. Niet alleen door het belang van bewegen te benadrukken, maar ook door de mogelijke bezwaren weg te nemen. Aangezien Stichting VVVS iedereen in de buurt persoonlijk kent, kunnen zij helpen om bijvoorbeeld vervoer te regelen.

Verbinding met de sportvereniging

Het aanbod aan sport- en beweegactiviteiten van de VVVS bestaat uit wandelen, nordic walking, tai chi, ouderengym (diverse gradaties), baanzwemmen, aquajogging, jeu de boules, bowling en fietsen. Ter vergoeding van de trainer betalen de senioren tussen de €1,50 en €2,20 per les. Naast het sporten, blijft het sociale aspect belangrijk. Vaak wordt er 45 minuten gesport en een uur gekletst onder het genot van een kop koffie.

Enschedese sportverenigingen kenden geen seniorenbeleid. Doordat enkele verenigingen de deuren voor senioren hebben geopend, is het voor de VVVS mogelijk om bij hun het sport- en beweegaanbod uit te oefenen. Het clubhuis van de voetbalvereniging vormt nu het start- en eindpunt van de wandelgroep en bij de hockeyvereniging volgen elke week ongeveer zeventig senioren tai chi-lessen. “Ik was laatst bij de hockeyvereniging en daar stonden opeens zes scootmobiels en rollators voor de deur. Een mooi gezicht”, vertelt De Goei. Naast alle sport- en beweegactiviteiten krijgen alle senioren een cursus valtechniek aangeboden.

Bij de erkende interventie ‘Fit, Veilig en Valbreken’ van de Judo Bond Nederland leren senioren gecontroleerd vallen en opstaan, waarbij aandacht wordt besteedt aan balans, spierkracht, coördinatie en conditie. De kracht ligt echter bij het combineren van de cursus valtechniek en de sport- en beweegactiviteiten. Als men na de cursus valtechniek nooit meer iets doet, dan ebben de effecten na verloop van tijd ook weer weg. Door te sporten, houdt men de balans, spierkracht en conditie op peil en komt de angst om te vallen niet meer terug.

Voor senioren die niet kunnen deelnemen aan de cursus valtechniek – doordat zij bijvoorbeeld niet mogen vallen vanwege een kunstheup – is er een alternatief programma bij de fysiotherapeut waar tien weken wordt gewerkt aan coördinatie en balans.

Succesfactoren

Het succes van de VVVS wordt vooral bepaald door de directe benadering van de doelgroep. In samenwerking met gemeente, fysiotherapeuten, huisartsen, zorg- en welzijnsinstellingen en sportverenigingen worden senioren door middel van persoonlijk contact geactiveerd om meer te bewegen. Tot op heden blijkt dat senioren rond de 65 jaar beter te benaderen zijn dan senioren rond de 70 jaar. Zeventigjarigen die nog nooit gesport hebben, zijn moeilijker te overtuigen van het belang en vinden bewegen over het algemeen griezelig.

De VVVS richt zich niet alleen op bewegen. Ook zorgen zij ervoor dat senioren met elkaar in verbinding komen. De Goei vertelt dat senioren die samen sporten elkaar herkennen en spreken in de wijk. Senioren verbreden hun horizon door samen actief te zijn op diverse locaties in de wijk. De cursus valtechniek wordt bijvoorbeeld bij zorginstellingen gegeven. Op die manier komen senioren voor het eerst in aanraking met een zorginstelling en de uitstekende faciliteiten die ze daar voor alle senioren in de wijk hebben.

Van 2013 tot 2015

In 2013 is Stichting VVVS in Enschede begonnen. Nu, twee jaar later, vertelt De Goei dat van de 413 senioren nog steeds 413 senioren aan het bewegen zijn in Enschede. Dit is onder andere mogelijk door een directe benadering van de doelgroep, het inzetten van organisaties die dicht bij de doelgroep staan en het monitoren van de doelgroep. Wanneer senioren beginnen met sporten in een groep wordt ervoor gezorgd dat zij samen met anderen naar de sportvereniging komen. Zo ontstaat er onderlinge controle. Wanneer iemand drie keer afwezig is zonder reden, wordt direct contact opgenomen. Niet alleen door Stichting VVVS, maar ook de groep voelt zich geroepen om contact op te nemen.

Tot 2018 is Stichting VVVS actief in Enschede door ieder jaar één stadsdeel op te pakken.

Van project tot structureel beweegbeleid

Naar aanleiding van het eerste jaar startte Stichting VVVS een opleidingstraject om vrijwilligersorganisaties en ouderenorganisaties zelf op te leiden het project voort te zetten. Niet alleen deze organisaties, maar ook bijstandsgerechtigden kunnen worden ingezet. Bijstandsgerechtigden van 50 jaar en ouder staan dicht bij de doelgroep. Hierdoor wordt de generatiekloof bij huisbezoeken of andere activiteiten verkleind. Op dit moment zitten bijstandsgerechtigden thuis. Zij kunnen uiteraard ook een nuttige rol innemen in dit project. Wellicht vinden zij door actief te zijn in de maatschappij een baan. Natuurlijk kan een gemeente er ook voor kiezen om alleen sportprofessionals in te zetten. Zo kan de gemeente het project van Stichting VVVS inpassen in het eigen beweeg- en ouderenbeleid.

Stichting VVVS kijkt verder dan Enschede. Op dit moment zijn zij actief binnen drie gemeenten in de Achterhoek, namelijk Monsterland, Oude IJsselstreek en Doetinchem. De provincie Gelderland financiert het grootste deel van dit project. De gemeente dient zelf een kleine bijdrage te leveren. In deze drie gemeenten worden het komende jaar ongeveer 1100 huisbezoeken gedaan. Momenteel zijn er al 153 huisbezoeken gedaan. Van deze 153 huisbezoeken heeft ongeveer 40 procent zich al aangesloten bij een sportvereniging of beweeggroep. En zelfs 42 procent doet mee aan de interventie ‘Fit, Veilig en Valbreken’ van de Judo Bond, terwijl Stichting VVVS pas anderhalve maand actief is in de Achterhoek. Op dit moment leidt Stichting VVVS de gemeenten en direct betrokkenen zelf op om dit project voort te zetten in de Achterhoek. Van project tot structureel beweegbeleid.  

Stichting VVVS is op zoek!

De provincie Gelderland, Stichting VVVS en de Judo Bond zijn nog op zoek naar drie gemeenten in Gelderland die zich willen aansluiten.