Langdurig zitten, een nieuw arbeidsrisico?
Langdurig zitten, een nieuw arbeidsrisico?
‘Zitten is het nieuwe roken’, is de laatste tijd een veel gehoorde uitspraak. Wat is hier waar aan? Waar hebben we het eigenlijk over bij de term ‘sedentair gedrag’? Dit artikel in een reeks van drie scheidt de fabels van de feiten.
Wat is sedentair gedrag?
We spreken van sedentair gedrag als er activiteiten uitgevoerd worden die weinig energie vergen, terwijl je zit of ligt maar niet slaapt. Sedentair gedrag is dus niet hetzelfde als het ontbreken van voldoende lichaamsbeweging (bewegingsarmoede, dat wil zeggen het niet voldoen aan de beweegnorm), maar is een apart gedrag en kent eigen gezondheidsrisico’s. Een belangrijke constatering is dat mensen die fanatiek sporten, maar verder vooral zitten op het werk en thuis, evengoed gezondheidsrisico’s lopen!
Wat zijn de risico’s van sedentair gedrag?
Het onderzoek naar sedentair gedrag staat relatief nog in de kinderschoenen. Nog niet alle bewijs is even sterk. De risico’s worden door wetenschappers echter al wel als ernstig genoeg ingeschat. De crux lijkt te zitten in de beenspieren, de grootste spieren van het menselijk lichaam. Als je zit, gebruik je deze spieren nauwelijks. Hierdoor neemt de concentratie vetten toe, terwijl de insuline gevoeligheid (die ervoor zorgt dat de suikers in het bloed worden opgenomen), afneemt. Bij hart- en vaatziekten en diabetes spelen beide processen (vervetting en versuikering) een belangrijke rol. Spieractiviteit in de benen is daarom erg belangrijk.
Vroegtijdig overlijden
Australisch onderzoek onder 200.000 volwassenen van 45 jaar en ouder toont aan dat veel zitten verantwoordelijk is voor bijna 7% van het aantal vroegtijdige sterfgevallen. Er is sprake van een dosis-respons relatie: degenen die het meeste zitten en niet regelmatig bewegen hebben het hoogste risico. Mensen die meer dan 11 uur per dag zitten, hebben een 40% hogere kans op overlijden in de daaropvolgende drie jaar vergeleken met mensen die minder dan 4 uur per dag zitten. Nu is minder dan 4 uur per dag zitten een aantal dat maar door weinig mensen gehaald wordt. De praktijk binnen bedrijven laat zien dat veel werknemers over een gehele dag gezien, 11 uur of meer zitten op een dag gemakkelijk halen.
Ziekte
Het bewijs voor de relatie tussen sedentair gedrag en ziekte is minder sterk doordat het aantal studies en ook de kwaliteit van deze studies beperkt is. Een recente meta-analyse concludeert dat langdurig zitten het risico op type 2 diabetes, de vorm van diabetes die aan ouderdom c.q. aan overgewicht gerelateerd wordt, met 12% doet toenemen en het risico op hart- en vaatziekten met maar liefst 47%. Ook is er beperkt bewijs voor een relatie tussen sedentair gedrag en een toegenomen risico op depressie. Er zijn aanwijzingen voor een positieve relatie tussen zittijd en sommige vormen van kanker (met name borst- en darmkanker). Voor een relatie tussen sedentair gedrag en overgewicht/obesitas is nog onvoldoende bewijs.
Gezondheidsrisico’s van langdurig zitten op het werk
Uit onderzoeken naar de risico’s van langdurig zitten op het werk voor de gezondheid komen aanwijzingen dat het langdurig zitten op het werk bijdraagt aan gezondheidsrisico’s. Uit een overzichtsstudie blijkt dat 22 van de 43 gevonden studies een positieve relatie laten zien tussen zitten op het werk en vroegtijdig overlijden, diabetes, hart- en vaatziekten, kanker en overgewicht. Er zijn echter ook 20 studies die geen relatie vonden en 5 studies zagen dat langdurig zitten geassocieerd was met een lager risico op deze gezondheidsmaten. Meer en kwalitatief goed onderzoek is nodig om deze relatie te onderbouwen.
Hoeveel zituren per dag zijn gezondheidskundig aanvaardbaar?
Velen willen dit graag weten, omdat het antwoord bijdraagt aan het oplossen van ‘het probleem’ en bij het stimuleren van gedragsverandering. Helaas is er nog geen afdoende antwoord op deze vraag. Er is in Nederland nog geen richtlijn of norm wat betreft de hoeveelheid zitten op een dag. TNO heeft al wel een voorzichtig advies uitgebracht om het zitten elk half uur even af te wisselen met een paar minuten staan of bewegen. Naast het beperken van de totale zitduur op een dag, luidt het advies ook om niet langer dan twee uur onafgebroken te zitten. Gezien de grote stijging in het aantal studies op dit terrein, verwachten wetenschappers dat er binnen afzienbare tijd wel (inter)nationale richtlijnen worden opgesteld.
Hoe groot is de risicogroep?
Sedentair gedrag komt in Nederland en wereldwijd veel voor. In Nederland zitten 3,4 miljoen werknemers meer dan 4 uur per dag op het werk. Het is te verwachten dat steeds meer werknemers met sedentaire werktaken te maken krijgen onder invloed van verdere automatisering en informatisering. Ontwikkelingen zoals Het Nieuwe Werken kunnen deze tendens mogelijk versterken, doordat de dagelijkse hoeveelheid beweging tijdens woon-werk verkeer deels wegvalt en de werktijd thuis vooral of zelfs uitsluitend achter een beeldscherm wordt doorgebracht. Recente gegevens van de TNO-monitor Bewegen en Gezondheid laten zien dat de tijd die Nederlanders zittend (of liggend zonder te slapen) doorbrengen in alle leeftijdsgroepen, met uitzondering van de 75-jarigen en ouder, licht toeneemt. Bij volwassenen vindt meer dan de helft van de totale sedentaire tijd op een gemiddelde werkdag plaats onder werktijd.
Langdurig zitten als arbeidsrisico?
In steeds meer beroepen dwingt de aard van het werk ons tot urenlang achtereen zitten. Branches waarin veel werknemers zittend werk uitvoeren, zijn bijvoorbeeld het bank- en verzekeringswezen en de overheid. Het werk is daarmee een belangrijke bron van bewegingsarmoede geworden. Deze gedwongen bewegingsarmoede leidt tot gezondheidsschade. De werkgever kan een duidelijke rol spelen in het beperken van langdurig zitten op het werk: enerzijds vanuit zijn wettelijke plicht ervoor te zorgen dat arbeidsrisico’s worden beperkt, anderzijds vanuit zijn eigen belang om de inzetbaarheid van zijn personeel te optimaliseren. Algemeen bekend is dat zittend werk in combinatie met onvoldoende bewegen een relatief groot risico op verzuim en langzamer herstel heeft, en een proactief beleid op dit terrein kan de werkgever dus ook geld opleveren. Daarbij moet bedacht worden dat mogelijke oplossingen om sedentair gedrag tegen te gaan vrij eenvoudig in te voeren zijn, zonder dat dit productiviteitsverlies en/of hoge kosten dan wel veiligheidsrisico’s met zich mee brengt. Denk daarbij bijvoorbeeld aan het onderbreken van langdurig zitten door even te gaan staan of lopen. De werknemer heeft hierin ook een verantwoordelijkheid, want deze moet bereid zijn om zijn gedrag aan te passen. Hier speelt uiteraard een groot eigen belang, omdat de eigen gezondheid in het geding is. In de volgende artikelen in deze reeks volgt meer informatie over de wijze waarop werkgevers en werknemers in actie kunnen komen. Ook komen praktijkvoorbeelden van bedrijven aan bod.
Conclusies
- Er zijn sterke aanwijzingen dat langdurig achtereen zitten samengaat met een verhoogd risico op vervroegd overlijden.
- Ook zijn er aanwijzingen voor een verhoogd risico op diverse ziekten, zoals diabetes, hart- en vaatziekten, depressie, kanker, klachten aan het bewegingsapparaat en overgewicht.
- Deze gezondheidsrisico’s zijn onafhankelijk van de mate waarin men sport of beweegt. Ook personen die voldoen aan de beweegnormen lopen dus risico.
- Steeds meer werknemers hebben een zittend beroep. Zij lopen dan ook het meeste risico.
- Sedentair gedrag leidt tot gezondheidsschade. Er is nog onvoldoende bewijs dat langdurig zitten op het werk hier in hoge mate aan bijdraagt. Het is daarom nog te vroeg om over een nieuw arbeidsrisico te praten.
- De gezondheidsrisico’s kunnen beperkt worden door de totale dagelijkse zitduur te verminderen en het langdurig zitten regelmatig kort te onderbreken met staan of lopen.