Stop met wij-zij denken, want er is alleen een wij!

Op 27 juli publiceerde Alles is Gezondheid een bericht met als titel: ‘Mensen met lage gezondheidsvaardigheden schatten gezondheidsrisico verkeerd in’. Het bericht was overgenomen van het VUmc. Het onderzoek waar het bericht op gebaseerd is, concludeert dat met name door de presentatie van de informatie, mensen met beperkte ‘health literacy’ moeite hebben met de interpretatie ervan en dat het nodig is om nieuwe manieren toe te passen om de informatie aan te bieden.

Toen ik het bericht las bekroop mij een ongemakkelijk gevoel. Niet vanwege het onderzoek; het klopt ongetwijfeld dat deze groep mensen het lastig vindt om risico’s in te schatten en percentages te duiden op basis van lastige informatie. Waar ik me over verbaasde, is de formulering van de kop van het nieuwsbericht. Deze zou kunnen impliceren dat het (weer) de laagopgeleiden zijn die maar niet snappen dat het belangrijk is om je gezondheid serieus te nemen. Mijn beeld: wellicht onbedoeld bevordert deze formulering het wij-zij denken terwijl er alleen een wij is. Ook wij gezondheidsprofessionals ‘lijden’ namelijk aan dezelfde ‘ziekte’, ook wij zijn slecht in het inschatten van risico’s en het duiden van percentages.

Risico’s inschatten op basis van heuristieken

Al in 1974 deden Daniel Kahneman en Amos Tversky hier onderzoek naar. Zij concludeerden dat wij risico’s inschatten aan de hand van zogenaamde vuistregels (heuristieken), aangezien we nu eenmaal niet de tijd hebben en moeite nemen om gedegen te onderzoeken wat het risico daadwerkelijk is. Dat zou een dagtaak zijn; we zouden ons dagelijks leven volledig lam leggen. Kahneman en Tversky stellen dat we ons in ieder geval laten leiden door de volgende vuistregels, namelijk de:

• Beschikbaarheidsheuristiek: we hechten (te) veel waarde aan onze herinneringen bij het inschatten van het belang van of de kans op een gebeurtenis. Als we het ons kunnen herinneren, dan is het vast belangrijk.
• Representativiteitsheuristiek: gebeurtenissen of mensen die (karakteristieke) kenmerken bevatten van een bepaalde situatie of groep scharen we al snel tot die groep, terwijl dit niet het geval hoeft te zijn
• Ankerheuristiek: we baseren een inschatting op de eerste informatie die we krijgen, vaak gegevens die niets te maken hebben met het probleem waar we voor staan.

Zoals de onderzoekers van de VU en RIVM al constateren, valt er veel winst te behalen in een verbeterde formulering van teksten ten behoeve van dergelijke onderzoeken en risicocommunicatie.

Meer zelfinzicht

Met deze reactie wil ik een lans breken voor het vergroten van het zelfinzicht bij onszelf, de gezondheidsprofessionals. Ook wij zijn menselijk en laten ons in ons dagelijks leven en onze communicatie onbewust leiden door allerlei vuistregels. Ook wij hebben moeite om ons eigen gewoontegedrag te veranderen, en om informatie (waar we niet dagelijks mee geconfronteerd (willen) worden) te interpreteren op mogelijk risico voor onszelf. Meer begrip van onze eigen valkuilen zorgt voor meer inleving, aansluiting en contact met de ander en vergroot de kans dat we gezamenlijk stappen zetten. Lees ook eens de blog ‘Met in ons eigen doel scoren winnen we niet’!