Tips en creativiteit voor succesvolle interventies in de zorg

Hoe ziet onze zorg er in de toekomst uit en hoe kan die zo effectief mogelijk zijn? Technologische ontwikkelingen gaan razendsnel; zogenaamde wearables (denk aan polsbandjes zoals de Fitbit), apps en ook robots zijn, worden en blijven steeds meer onderdeel van ons leven en hebben ook hun intrede gedaan in de zorg. De vraag is of deze snufjes echt aansluiten bij de behoeften van mensen en of zij wel weten hoe ze die moeten gebruiken. Veel producten en interventies worden ontwikkeld door experts die zelf geen patiënt zijn (geweest) en dus eigenlijk niet echt weten wat het betekent om patiënt te zijn.

In de Breakthrough Conference op 4 juni, georganiseerd door o.a. Ucreate en de Hogeschool Utrecht, daagden zorg en de creatieve industrie elkaar uit om zich onder te dompelen in het dagelijks leven van iemand die zorg nodig heeft. Centrale vraag: “Hoe kunnen we buiten de gebaande paden gaan en tot creatieve nieuwe inzichten komen die het (gezondheids)gedrag van patiënten positief beïnvloeden?”

Dringend behoefte aan innovaties

Innoveren wil iedereen wel. In de zorg (en bij de gezondheidsbevordering in het algemeen) zijn allereerst innovaties nodig om patiënten te betrekken. Hoe dat moet is geen duister geheim. De behoeften van patiënten zijn geen ‘black box’; de informatie en mogelijkheden zijn beschikbaar:

• Veel data (big data): “Iedereen kan door de tijd iets bijhouden of doet dat al”, aldus Maarten den Braber (Strategy Health & Technology Rockstart). Uit deze data vallen patronen te ontdekken.
• Social media: verbinden ons met velen en vormen de plek waar patiënten met elkaar praten en behoeften delen.
• Technieken voor co-design (crowdsourcing, samen ontwerpen): via internet of live met groepen patiënten oplossingen voor problemen ontwerpen.
• Tenslotte is praten met patiënten gecombineerd met echt nieuwsgierig luisteren altijd een goede optie.

Het betrekken van patiënten zorgt vervolgens weer voor echte en relevante innovaties!

Gedragsverandering: we houden onszelf voor de gek

Reint-Jan Renes (Lector Crossmediale Communicatie, HU) en Willem-Jan Renger (Head of Studiolab Games en Interactie HKU) vertelden over de uitdaging bij gedragsverandering. Een beweegvoorbeeld: stel je neemt je voor ‘vanavond ga ik hardlopen’. Het lukt niet. Waarom niet? Een aantal dingen kan gebeuren: je vergeet het, je verandert van gedachten, je stelt het uit. Bij je voornemen stel je jezelf al voor met je hardloopschoenen aan, maar de hypothese wint het niet van de realiteit. We zien onszelf als wezens die doen wat ze zeggen en denken, maar dat is niet zo. We houden onszelf voor de gek; ons onbewuste gedrag leidt ons.

• We overschatten onze wilskracht en capaciteit tot zelfregulering: we willen wel gezonder eten, meer bewegen, onze fysio-oefeningen doen, onze medicijnen innemen, maar…we doen het niet of nauwelijks.
• We overschatten hoe goed we onszelf kunnen monitoren: we denken dat we heel wat bewegen, minder ongezond eten, minder zitten op een dag, maar dat valt tegen.
• We zijn onrealistisch optimistisch: we schatten het altijd makkelijker in om ‘s avonds tussen 20:00 en 21:00 te gaan hardlopen, maar dan moet er nog wat voor het werk, regent het of is er iets leuks op tv.
• We zijn kortzichtig en zelfzuchtig: we laten ons leiden door kortetermijnoplossingen en -bevrediging. Gezondheid op de lange termijn is voor iedereen iets heel abstracts.
• Onze waarneming en informatieverwerking is onbewust en altijd heel efficiënt, waardoor we filteren.
• We zoeken voortdurend naar aanwijzingen in onze omgeving over hoe we ons kunnen, moeten of mogen gedragen.

Een niet zo leuke, maar wel reële conclusie is dat er een gapend gat zit tussen onze intenties en ons uiteindelijke gedrag. Zonder begrip van wat er daar tussenin gebeurt, is het onmogelijk om goede (zorg/gezondheids/beweeg)interventies te ontwerpen.

Tips bij het ontwikkelen van interventies

Met interventies is het vaak de bedoeling om hardnekkig (automatisch, onbewust) gewoontegedrag aan te pakken. Er zijn talloze ‘cognitieve’ interventies, zoals voorlichtingsprogramma’s en filmpjes. Alleen kennis – zo blijkt keer op keer – is niet voldoende, want het gedrag (op de lange termijn) verandert niet.

Sander Hermsen (docentonderzoeker Design en Psychologie aan de HU) en Onno van der Veen (Ideate) gaven tips voor het vergroten van het succes van een interventie. De allerbelangrijkste was: redeneer vanuit de vraag ‘wat is het doelgedrag/ welk gedrag wil ik met de interventie bereiken?’ Maak verder een customer journey en breng daarbij in kaart wat er rondom bepaald gedrag gebeurt. Welk gevoel gaat er aan het gedrag vooraf en welk gevoel komt erna? Wat dóet iemand er net voor en erna? Tenslotte was een belangrijke tip dat de interventie moet passen bij iemands motivatie, doel, gevoel en dat deze zich moet afspelen op het moment waarop het (ongewenste) gedrag plaatsvindt.